ORTA KULAK HASTALIKLARI VE CERRAHİSİ
Kulak zarının arkasındaki küp şeklinde, hava dolu boşluk Orta Kulak olarak isimlendirilir. Kulak zarı, dış kulak yolu ile orta kulak boşluğunu ayıran bir yapıdır ve zarla ilgili problemler genellikle orta kulak hastalıkları ile birlikte görülür. Orta kulak boşluğunda, kulak zarına yapışık olan çekiç kemiği ve buna bağlı olan örs ile üzengi kemikleri yer alır. Üzengi kemiğinin tabanı iç kulağın salyangoz olarak isimlendirilen ve ses enerjisini sinir (elektrik) enerjisine dönüştüren yapıya yapışıktır. Orta kulağın arka kısmında yer alan, bal peteği şeklindeki hava hücrelerine mastoid boşluk denir. Orta kulaktaki hava basıncının, dış kulak tarafında kalan hava ile eşitlenerek kulak zarının en hassas (optimal) titreşimini sağlayan östaki borusunun bir ucu orta kulağın ön duvarına, diğer ucu da burnun arkasındaki geniz (nazofarinks) bölgesine açılır. Bütün bu yapılar işitmenin tam olabilmesi için yeterli ve uyumlu çalışmalıdır.
Orta kulak hastalıklarında en sık görülen şikayet işitme kaybıdır. Kulakta ağrı, akıntı, çınlama, nadiren baş dönmesi de görülebilir. Zamanında ve doğru yapılacak tedavilerle hastalıkların tamamına yakını tedavi edilebilir. Bu yüzden hekime müracaat süresi tedavi başarısını belirleyen faktörlerdendir.
Orta kulak yapıları
Sık görülen orta kulak hastalıklarının sınıflandırılması:
- Enfeksiyonlar: Akut veya kronik olabilir.
- Kulak zarı deliği.
- Kulak zarı çökmesi ve orta kulakta sıvı toplanması.
- Kemikçiklerde kireçlenme (timpanoskleroz) ve oval pencere-üzengi kemiği kireçlenmesi (otoskleroz).
Akut enfeksiyonlar: Genellikle çocukluk çağında görülür. Ağrı, işitme kaybı, bazen iltihabi kulak akıntısı şikayeti olur. Komplikasyona yol açmamışsa antibiyotik ve ağrı kesici ile tedavi edilir. Nadiren de olsa komplikasyon oluşursa tüp takılması veya mastoidektomi yapılması gerekebilir.
Kronik enfeksiyonlar (kronik otitis media) : Orta kulakta 3 aydan uzun süren veya tekrarlayan enfeksiyonlardır. Zarda delik ve/veya mastoid boşlukta iltihaplanma ile birlikte işitme kaybı da görülür. Tedavisinde kulak zarının tamiri (timpanoplasti ameliyatı) ve bazı durumlarda mastoid boşluğun temizlenmesi (mastoidektomi) gerekir. Şayet kemikçiklerde bir tahribat oluşmuşsa bu durum da hastanın kendi kemikleri, alçı veya titanyum kemikçik protezleri ile düzeltilir. Kronik enfeksiyonların bazen dış kulak derisinin orta kulakta üremesi olarak tarif edilebilecek kolesteatomlu şekli de görülebilir. Genellikle uzun süre tedavi edilmeden beklenen durumlarda olur. Kolesteatom, zaman içinde büyüyerek kemikçikleri ve çevre dokuları tahrip edebilir. Bu durumda nadiren yüz felci, iç kulakta tahribat, beyin zarı enfeksiyonu, beyin absesi gibi komplikasyonlara yol açabilir.
Kronik otit cerrahisinde (tipanoplasti) amaç hastanın enfeksiyonun temizlenmesi ve işitmenin düzeltilmesidir. Ancak bazen gecikmiş vak’alarda işitmenin düzeltilmesi veya korunması mümkün olamamaktadır. Ameliyatta delinmiş olan kulak zarı tamir edilir, orta kulak ve çevresindeki iltihabi dokular temizlenir ve gerekiyorsa kemikçik zincir düzeltilir. Genel anestezi ile yapılan ameliyat 1-3 saat sürer. Genellikle hastanede yatış gerekmez. Hastanın dış kulak yolunda 7-15 gün özel sünger tampon konur ve sonra alınır. Başarı ihtimali % 70-95 arasındadır.
Kulak zarı çökmesi ve orta kulakta sıvı toplanması genellikle çocukluk çağında görülür. Sebep nezle, üst solunum yolu enfeksiyonudur ve ilaçla tamamına yakını düzelir. Ancak geniz eti büyüklüğü, burunda ciddi tıkanıklık (deviyasyon, polip vs) varsa veya sıvı ilaç tedavisi ile düzelmiyorsa yahut tekrarlıyorsa orta kulağa hava geçişinin sağlanması için havalandırma tüpü takılması gerekir. Aynı zamanda buna sebep olan durumun da tedavisi yapılır (geniz etinin alınması, deviasyon ameliyatı, vs). Takılan tüp kulak zarının üstüne yerleştirilir ve 3-12 ay kadar kalır. Tamamına yakını kendiliğinden düşer. Bu kısa ve riskleri az işlem yapılmazsa yukarıdaki kronik hastalıklara zemin hazırlayabilir ve tedavisi güçleşir.
Timpanoskleroz orta kulak kemikçiklerinin ve zarın, kireç tabakası ile çevrelenmesi ve sonuçta akıntı olmaksızın işitme kaybı yaşanmasıdır. Timpanoplasti ameliyatı ile çözüm bulunabilir.
Otoskleroz ise üzengi kemiğinin, iç kulağa yapıştığı yerde (oval pencere) kireçlenme sonucu işitme kaybı ve çınlama ile birlikte seyreden hastalıktır. Genellikle otuzlu yaşlarda başlar ve kadınlarda daha sık görülür. Tedavisinde stapedotomi veya stapedektomi yapılır. Yani kireçlenen üzengi kemiği kısmen veya tamamen çıkarılır, yerine teflondan yapılmış bir protez yerleştirilerek hastanın işitmesi sağlanır. Ameliyat yarım saatle 1,5 saat arasında sürer. Bir-iki gün hastanede kalış gerektirir. Ameliyat sonrasında geçici süre baş dönmesi yaşanabilir. İşitme ile ilgili başarı ihtimali % 90’nını üzerindedir.
Havalandırma tüpü takılması basit bir işlemdir ve her kulak burun uzmanı tarafından gerçekleştirilebilir. Ancak timpanoplasti ve stapedotomi ameliyatları hem tecrübe, hem de yeterli cihaz ve donanımın olduğu durumlarda başarılı olabilir.
Kulak zarı deliği ve orta kulakta kireçlenme
Kulak zarı üzerinde havalandırma tüpü
Kulak zarı deliği